Dojrzałość szkolna

Każdy rodzic wiedzieć powinien, na czym polega dojrzałość szkolna. Najogólniej można powiedzieć, że jest to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, uzależniona od osiągnięcia takiego stanu rozwoju fizycznego, emocjonalno – społecznego i umysłowego, który umożliwia sprostanie obowiązkom szkolnym.

Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, czytaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez problemu potrafi porozumiewać się z innymi. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania, bajki, lektury. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi go wynik swoich poczynań.

O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki. Rysunki dzieci dojrzałych są bogate w treść, kolory, zawierają dużo szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowywaniu zachowany jest właściwy kierunek, od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.

Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłym, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Charakteryzuje go zdyscyplinowanie i samodzielność. Samodzielność dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych jak ubieranie się, mycie, czesanie, ale dotyczy także samodzielnego podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych (np. przy przechodzeniu przez jezdnię). Od dziecka dojrzałego do nauki szkolnej wymaga się zrozumienia prostych sytuacji społecznych i rozeznanie, co jest dobre, a co złe (np. że nie wolno krzywdzić innych, niszczyć cudzej własności, przywłaszczać sobie znalezionych rzeczy). Dziecko dojrzałe społecznie dobrze się czuje w nowym środowisku szkolnym, z chęcią podejmuje zadania na rzecz innych np. dyżury. Przejawem niedojrzałości społecznej jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania, izolowanie się od grupy, unikanie wspólnych zabaw, łatwe poddawanie się dominacji kolegów, wykazywanie bierności, nieśmiałości, lękliwości i małomówności.

Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko szkolne dysponować musi odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Przy takich czynnościach jak pisanie, rysowanie, wycinanie, wydzieranie, konstruowanie, nawlekanie koralików i innych pracach plastyczno-technicznych potrzebna będzie dziecku dobra sprawność rąk, koordynacja ruchowa i koordynacja ruchowo-wzrokowa. W przeciwnym wypadku ruchy będą powolne, nieharmonijne, sztywne, kanciaste, mało precyzyjne. Dziecko o prawidłowym rozwoju ruchowym potrafi przez chwilę stać na jednej nodze, skakać na jednej nodze, przeskakiwać przez przeszkody. Dziecko dojrzałe sprawnie i szybko biega, przy czym ruchy rąk i nóg są zharmonizowane. Dobra koordynacja ruchowa umożliwia mu jazdę na rowerze, na rolkach, na nartach.

Dojrzałość emocjonalna to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Dziecko dojrzałe emocjonalnie odczuwa więź ze swoją grupą i z panią. Przeżywa różne radości i smutki związane z życiem klasy. Prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce, nie załamuje się z byle powodów. Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często popada w konflikty z kolegami. Może też być zahamowane, zalęknione, niepewne, napięte, nadwrażliwe, płaczliwe.  

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi:

• powiedzieć, jakie ma imię i nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców,
• arysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości, części ciała są rozmieszczone właściwie,
• obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysowało,
• ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny,
• dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta,
• łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor,
• wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,
• rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt,
• liczyć kolejno do 10 ; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest,
• dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10
• ma dobrą koncentrację uwagi,
• jest zainteresowane pracą i jej efektami,
• jest odporne na niepowodzenia,
• jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku,
• prawidłowo wymawiać wszystkie głoski,
• nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu,  np. kran – tran, góra – kura, bada – pada,
• podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,
• opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową,
• rozwiązać proste zagadki,
• czytać niedługie teksty ze zrozumieniem,
• uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki,
• wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych,
• wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost,
• doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej,
• zgodnie bawić się z rówieśnikami – współdziałać, czekać na swoją kolej,
• działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom,
• wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zapiąć guziki, zamki
• ma dobre tempo pracy,
• potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych.

U większości dzieci uczęszczających do przedszkola, gotowość do podjęcia nauki szkolnej dokonuje się niepostrzeżenie i nie wymaga specjalnych zabiegów ani ze strony rodziców, ani ze strony nauczycieli. Bowiem cała praca wychowawcza przedszkola, od najmłodszych grup, zmierza do zapewnienia dziecku dobrego startu w szkole. 

Niekiedy pojawiają się związane z pójściem do szkoły lęki i stany nerwicowe. Często ich podstawę stanowią błędy popełniane zupełnie nieświadomie przez samych rodziców. Oto najczęstsze z nich:

Straszenie szkołą

Dziecko będzie traktować pójście do szkoły jako przykry obowiązek, a samą szkołę postrzegać (nawet jeszcze zanim samo będzie mogło doświadczyć) jako miejsce, w którym będzie mu źle.

Likwidacja zabawek

Często także całkowite zburzenie dotychczasowej organizacji życia w domu. Powoduje to utratę poczucia bezpieczeństwa, które zastępuje niepewność, a nawet zagrożenie. Od dziecka zaczyna wymagać się zbyt dużej odpowiedzialności i dorosłości.

Okazywanie lęku przez rodziców

Coraz częściej zdarzają się sytuacje, w których to rodzice przejawiają strach przed szkołą i po prostu zarażają nim dzieci.

Stosunek do oceny szkolnej

Strach przed pójściem do szkoły wywoła z pewnością zapowiedź przykrych konsekwencji z powodu złych ocen.

Jak pomagać?

By ułatwić dzieciom naukę czytania, warto w szczególności:

1. zwracać uwagę na właściwą wymowę,
2. bawić się w tworzenie rymów: kukułka- jaskółka,
3. liczyć sylaby w słowach, początkowo w krótkich później w długich; ma-ma (??) , ka-lo-ry-fe-ry (? ? ? ?  ?) – rysować tyle kropek, ile jest sylab,
4. tworzyć wyrazy zawierające głoskę: na początku wyrazu, w środku, na końcu wyrazu,  np. a – akwarium, lato, litera, itp.
5. bawić się w analogiczny sposób sylabami, np. ło, łokieć, łopata, wesoło, krzesło, czoło
6. określać położenie głoski w wyrazie, np. jaki dźwięk słyszymy po, a jaki przed l w wyrazie mleko,
7. tworzyć nowe wyrazy przez dodanie głoski lub sylaby:, np.: to: tor, kto, tło; ma: ga-ma, Ma-ciek, pu-ma itp.
8. bawić się w „łańcuch wyrazów” – podajemy dziecku wyraz, z którego  ono wyodrębnia ostatnią głoskę i szuka wyrazu na tę głoskę, np.:  kogut – traktor – radio- orzeł
9. wyszukiwać poznane litery w tekstach drukowanych, np. w gazetach.
10. utrwalać litery poprzez dodawanie do samogłoski spółgłoski, np. do a dostawiamy spółgłoski; ma, pa, ta, ka, da itp. Dziecko czyta sylabami, jeżeli nie umie pomagamy mu, nie czekamy, aż będzie głoskować.
11. powtarzać ciągi słowne: logiczne (rzeczy należących do 1 kategorii) np. krzesło, stół, szafka – dziecko kilka razy powtarza, następnie próbuje wspak; nielogicznych np. broda, okno, zarost.
12. czytać dzieciom bajki.

 By ułatwić naukę pisania należy w szczególności:

1.       odwzorowywać szlaczki i wzorki.

2.       kreślić kształty graficzne w powietrzu.

3.       kalkować

4.       pisać po śladzie

5.       pisać szlaczki literopodobne, jeżeli dziecko chce pisać pokazywać kształty liter wg wzorów przedszkolnych, zachowując kierunek pisania danej literki, nie pozwalać drukować.

6.       malować, również palcami

7.       wydzierać palcami i wycinać nożyczkami, naklejać.

8.       rysować, kolorować, rysować jednocześnie ręką lewą i prawą.

9.       nawlekać koraliki

10.   modelować z gliny, plasteliny, lub pomoc w kuchni przy wyrabianiu ciasta.

Wszystkie elementy dojrzałości szkolnej są jednakowo ważne, choć niestety nie zawsze rozwijają się harmonijnie. Jeśli cokolwiek budzi państwa niepokój, warto zasięgnąć rady specjalisty.

Fragmenty opracowania pedagog – mgr Anny Szczepańskiej

Literatura:
Horsonek M., Wpływ rodziny na dojrzałość szkolną dziecka, w: Życie Szkoły 2001/8
Marzęda - Przybysz B., Badanie gotowości szkolnej dziecka, w: Życie Szkoły 2001/6
Prus - Wiśniewska H., Zanim dziecko pójdzie do szkoły, MEDIUM, Warszawa 1995
Sawa B., Jeżeli dziecko źle pisze i czyta, WSiP, Warszawa 1987
Wilgocka - Okoń B., Gotowość szkolna dziecka sześcioletniego, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003
Żebrowska, Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986

Wilgocka B.– Okoń „Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko”, PZWS, Warszawa 1972

Wilgocka B.– Okoń „Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich”, Wydawnictwo Akademickie ”Żak”, Warszawa 2003